Lateralizacja czyli stronnośćtofunkcjonalna dominacja jednej ze stron ciała a związana jest z dominowaniem jednej z półkul mózgowych. Dotyczy ona dominacji kończyny - ręki, nogi ale i oka czy ucha. Za wykształcenie się tej dominacji odpowiedzialny jest mózg, którego przeciwległe półkule różnią się w zakresie kompetencji i sprawowanych funkcji.

Warto wiedzieć, za co odpowiada każda z nich więc bardzo krótko: lewa półkula odpowiedzialna jest za mówienie oraz funkcje językowe (w tym nabywanie słów oraz łatwość uczenia się języków obcych), rozumowanie oraz myślenie logiczne. Prawa półkula odpowiedzialna jest za sterowanie myśleniem przestrzennym, za emocje oraz zdolności plastyczne i muzyczne. Półkule mózgu w sposób krzyżowy sterują ruchami kończyn. Oznacza to, że w przypadku osób praworęcznych, za ruch prawymi kończynami w sposób dominujący odpowiada lewa półkula, a u osób leworęcznych prawa półkula. Jednakże nie ma żadnych różnic w aktywności lub liczbie połączeń między komórkami nerwowymi w prawej i lewej półkuli. Każdy z nas jednocześnie używa obu półkul  gdyż aby każda z nich  mogła działać zgodnie ze swoją specjalizacją, musi zachodzić między nimi nieustanna komunikacja – dzięki temu mózg działa prawidłowo, a my sprawnie radzimy sobie z codziennymi obowiązkami.

Nie sposób ustalić dokładnego momentu, w którym rozpoczyna się dominacja jednej ze stron organizmu. Ocenia się, że najwcześniejsze sygnały rozwijającej się lateralizacji można zauważyć nawet w 6 miesiącu życia, gdy rozwija się u dziecka odruch chwytu jednoręcznego. Należy jednak zauważyć, że lateralizacja organizmu obniża się około 2 roku życia, gdy dziecko jest już sprawne ruchowo i może samodzielnie się przemieszczać. Nauka chodzenia angażuje pracę obu półkul, co skutkuje zahamowaniem lateralizacji. Gdy dziecko osiągnie wprawę w samodzielnym poruszaniu się, lateralizacja organizmu staje się ponownie widoczna. Z tego powodu pierwsze wyraźne i jednoznaczne symptomy świadczące o przewadze prawej lub lewej strony można zaobserwować w zachowaniu dziecka w okresie między 3 a 5 rokiem życia. U dzieci prawidłowo rozwijających się lateralizacja określonej strony organizmu jest w pełni wykształcona już w roku czwartym. Natomiast u dzieci ze skrzyżowaną lateralizacją lub nieustaloną proces ten może trwać do 7-8 roku życia. Dlatego też dzieci idące do szkoły powinny mieć sprawdzoną lateralizację: można zrobić to w poradni psychologiczno – pedagogicznej (odpowiednie testy), w przedszkolu – nauczyciel lub psycholog (podczas badań przesiewowych psycholog sprawdza lateralizację każdemu dziecku w ostatnim roku uczęszczania do naszego przedszkola), a także na własny użytek samemu w domu.

Jak zbadać lateralizację u swojego dziecka? Na początek zbadajmy lateralizację w zakresie ręki. Połóżmy przed dzieckiem kredki i czyste kartki i powiedzmy, żeby coś napisało lub narysowało. Zobaczmy, którą ręką się posługuje. Dajmy mu np. w koszyczku klamerki i poprośmy, aby przeczepiło je (jedną ręką) do trzymanego przez nas kartonika. Zauważmy, którą ręką je posiłek, którą wkręca śrubki przy zabawie, którą sięga po klocki - ręką, której dziecko częściej używa powinna być ręką dominującą. Noga: połóż piłkę przed dzieckiem i poproś, by kopnęło piłkę jedną nogą,  niech stanie na jednej nodze (wybranej przez siebie) i przeskoczy na tej nodze przez próg, linię na podłodze czy sznurek. Zaobserwuj, którą nogą wchodzi na pierwszy schodek, którą pierwszą podniesie gdy bawi się w "bociana", którą strzela gole. Oko: kładziemy przed dzieckiem lunetę, kalejdoskop, rurkę po papierze toaletowym i poprośmy, by spojrzało jednym okiem co tam widać, zajrzało jednym okiem do pojemnika i powiedziało, co tam ukryliśmy. Początkowo dziecko nie zamknie drugiego oka ale może przytrzymać ręką. Ucho: kładziemy przed dzieckiem zegarek, który cyka lub bardzo cicho włączony telefon z muzyką, prosimy by postarało się usłyszeć przykładając ucho do zegarka/telefonu (nie biorąc w rękę). Na tej podstawie (obserwacji i prób) możemy wyróżnić kilka typów lateralizacji. Są to:

1. Lateralizacja jednostronna jednorodna - mówimy o niej, gdy dominują elementy z jednej strony ciała, np. prawa ręka, noga, prawe oko oraz ucho lub lewa ręka, oko, noga, ucho
2. Lateralizacja skrzyżowana, niejednorodna, mieszana - mówimy o niej, gdy dominują elementy z obu stron ciała, np. prawa ręka, prawa noga ale lewe oko i ucho. Możliwości skrzyżowań jest wiele.
3. Lateralizacja nieustalona, słaba - mówimy o niej, gdy u danej osoby nie da się ustalić, która strona dominuje, np. ktoś pisze i prawą i lewą ręką.

Najbardziej pożądana jest oczywiści ta jednostronna. O zaburzeniach lateralizacji mówimy, gdy mimo osiągnięcia wieku szkolnego (koniec przedszkola) jest ona nadal nieustalona lub gdy ustalona formuła lateralizacji przysparza dziecku problemów. Powinno się podjąć nad nią pracę (specjalista), jeśli powoduje dodatkowe zaburzenia: emocjonalne, motoryczne, percepcji wzrokowej, orientacji w schemacie własnego ciała i przestrzeni. Jak możemy pomóc swojemu dziecku gdy zauważymy że "coś jest nie tak", proponuję:

• stymulowanie tak zwanej motoryki małej, czyli sprawności rąk, np. poprzez stosowanie ćwiczeń z masami plastycznymi, np. plasteliną ale i nawlekanie koralików, wiązanie sznurowadeł - ćwiczenia takie przygotowują do nauki pisania;
• ćwiczenia orientacji w schemacie ciała i przestrzeni
• doskonalenie sprawności grafomotorycznej, czyli zdolności kreślenia znaków, możemy uczyć dziecko przerysowywania figur, odwzorowywania kształtów: najpierw różnorodnych, później skupiajmy się na kształtach literopodobnych, dbajmy, by dziecko odwzorowywało je w liniaturze, jak w zeszycie;
• doskonalenie sprawności i koordynacji wzrokowo-ruchowej: kodowanie znaków, np. pisanie szyfrem, układanie puzzli, układanie narysowanych wzorów z klocków, itp. Wszystkie te ćwiczenia jak i wiele innych opisane są we wcześniejszych artykułach.

Dla osób chcących pogłębić wiedzę:

https://www.zssjarocin.pl/publikacje-pliki/Lateralizacja-i-jej-zaburzenia.pdf                                             https://profesor.pl/publikacja,9559,Artykuly,Trudnosci-dziecka-uwarunkowane-nieprawidlowa-lateralizacja-i-leworecznoscia